Kan het weer, in Fukushima wonen?

Wat werd er beweerd? De bewoners van dorpen rond Fukushima kunnen naar huis.Wat zegt de wetenschap? Als je alleen naar de kans op kanker kijkt.
Radiation_hotspot_in_Kashiwa_02

Verlaten straten, verwoeste huizen, tikkende stralingsmeters en mensen met gasmaskers. Dat zijn de beelden uit de Japanse provincie Fukushima die sinds de tsunami en daaropvolgende kernramp op ons netvlies staan gebrand. De regio is zo radioactief dat de tienduizenden geëvacueerden nooit meer kunnen terugkeren, zei de Japanse secretaris-generaal Shigeru Ishiba nog eind 2013. Maar twee weken geleden klonk er een ander geluid: de overheid laat bewoners uit sommige omliggende dorpen weer permanent naar huis gaan.

Dat zijn flink tegenstrijdige berichten. Hoe gevaarlijk is het nu eigenlijk om terug te keren?

Eerst maar het slechte nieuws. Zolang de kerncentrale niet is opgeruimd, blijft radioactief materiaal weglekken. De lekkage van cesium-137 is het grootste probleem: dat geeft kankerverwekkende straling af en komt makkelijk in grondwater en de lucht terecht. Over dertig jaar is de helft van al het verspreide cesium-137 nog radioactief.

Mensen zijn zelf namelijk sowieso al radioactief: we stralen per persoon continu zo’n 6.000 becquerel uit

Japanse wetenschappers houden sinds de kernramp zo veel mogelijk bij hoeveel cesium-137 in de natuur en in voeding terechtkomt. Zelfs in het nationale boompje, de kersenbloesem, is radioactief cesium te vinden, schrijven Toshihiro Yoshihara en zijn collega’s begin dit jaar in de Journal of Environmental Radioactivity. In rijst die in de regio Fukushima groeit, zit sinds de kernramp eveneens cesium-137.

Een kilo rijst bevat genoeg cesium-137 voor een stralingsdosis van 30 becquerel, constateerden de onderzoekers. Dat is minder levensbedreigend dan het klinkt. Mensen zijn zelf namelijk sowieso al radioactief: we stralen per persoon continu zo’n 6.000 becquerel uit. De 30 becquerel die daarbovenop komt door het eten van besmette rijst is dus niet veel en bovendien vergelijkbaar met de natuurlijke straling die bijvoorbeeld in bananen en paranoten zit. Ook fijn: cesium-137 blijft niet lang in het lichaam, omdat het overgrote deel gewoon uitplasbaar is.

Uiteindelijk is het de vraag hoe kankerverwekkend de optelsom aan straling van cesium-137 in de lucht, het water en het voedsel is. Daarvoor bestaat een speciale maat: de sievert, waarbij één sievert betekent dat de kans op kanker met 5,5 procent toeneemt. Uit metingen van de Japanse stralingsdienst blijkt dat tot 10 kilometer afstand van de kerncentrale genoeg cesium-137 te vinden is voor meer dan een halve sievert per jaar. Daarbuiten daalt het meetbare gevaar naar ongeveer eentiende sievert per jaar, oftewel iets meer dan een halve procent extra kans op kanker.

De angst voor straling kan misschien gevaarlijker zijn dan de straling zelf 

In de praktijk is een halve procent extra kans op kanker erg lastig te meten. Vooral omdat de kans dat iemand ooit in zijn leven kanker krijgt al best hoog ligt: 40 procent. Een halve procent meer of minder is dan nauwelijks van toeval te onderscheiden. Een voorbeeld. In Taiwan leefden duizenden mensen in een appartementencomplex waar per ongeluk radioactief kobalt in de muren verwerkt zat. Sommige inwoners vingen evenveel straling als in de 20-kilometerzone rondom de Fukushima-kerncentrale vandaag; iets meer dan eentiende sievert per jaar. Maar Taiwanese onderzoekers melden in het tijdschrift Dose Response dat ze in deze groep nauwelijks extra kankergevallen hebben kunnen vinden.

Een nieuw Japans onderzoek in het tijdschrift PNAS bevestigt die meevaller. Honderden mensen die in 2012 tijdelijk terugkeerden naar hun dorpen op zo’n 20 kilometer van de Fukushima-centrale kregen van Kouji Harada van de universiteit van Kyoto een stralingsmeter mee. Ze bleken niet meer dan een paar duizendste sievert per maand te vangen. Extra kankergevallen zijn niet of nauwelijks te verwachten, rekent Harada voor.

Dit betekent natuurlijk niet dat het allemaal wel meevalt in Fukushima. De maatschappelijke kosten blijven enorm: de ontmanteling van de kerncentrale kost al bijna 100 miljard euro en gaat naar verwachting dertig jaar duren. De sociale ontwrichting is ook niet mis: een onderzoek van de Japanse krant Mainichi Shimbun meldt dat de evacuatie uit Fukushima meer dan duizend levens heeft geëist. De angst voor straling kan misschien gevaarlijker zijn dan de straling zelf.

Dit artikel verscheen in de Volkskrant op 8 maart 2014 in de rubriek Waar / Niet Waar!.

de Volkskrant

 

 

 

Vegetariër leeft íets langer dan vleeseter

Vegetariërs hebben een iets grotere overlevingskans dan vleeseters. Dat schrijven Amerikaanse onderzoekers deze week in het medisch tijdschrift JAMA, na het eetpatroon en aantal sterfgevallen van ruim zeventigduizend mensen te hebben bijgehouden.
media_xl_1684528

Met een slag om de arm concluderen de onderzoekers dat een vegetarisch eetpatroon een gezond leefstijladvies kan zijn.

In eerdere studies bleek het verband moeilijk te duiden, vermoedelijk omdat vegetariërs ook buiten hun eetpatroon er een gezondere leefstijl op nahouden dan vleeseters. De nieuwe studie, die onder leiding van Michael Orlich van de Loma Linda-universiteit in Californië werd uitgevoerd, heeft zulke verborgen stoorzenders zo veel mogelijk beperkt door te kijken naar een bevolkingsgroep waarvan de mensen onderling er ongeveer dezelfde leefstijl op nahouden: Amerikaanse en Canadese zevendedagsadventisten. Alcohol drinken en sigaretten roken komt bij deze christelijke groep nauwelijks voor.

Lees meer

Debat over zout verhoogt bloeddruk

Wat heeft de wetenschap te zeggen over de actualiteit? Deze week: gaat zout uit ons voedsel halen levens redden?

Het leek zo veelbelovend, in 2007. Met een naam die het beeld oproept van in het zwart gehulde mariniers, richtte de Nederlandse levensmiddelenindustrie de ‘Taskforce Zout’ op. Op eigen initiatief haalden onder andere Unilever en Knorr wat zout uit enkele producten.

Uit RIVM-onderzoek van begin dit jaar blijkt dat het initiatief slechts mondjesmaat heeft geholpen. Binnenkort volgt een nieuwe bescheiden ingreep: straks zit er 10 procent minder zout in vleeswaren als worst en ham. Donderdag discussieerde de Tweede Kamer over verdere anti-zoutmaatregelen.

Maar is zout in ons voedsel wel het type gezondheidsprobleem dat taskforces en Tweede Kamervergaderingen behoeft?

Lees meer

Grote farmaceut geeft openheid van zaken

Wow. Best groot nieuws.

640px-500_mg_calcium_supplements_with_vitamin_D

GlaxoSmithKline, een grote Britse geneesmiddelenfabrikant, heeft toegezegd om alle onderzoeksgegevens over hun proeven te openbaren. Dat is een beetje alsof de Amerikaanse geheime dienst zonder schaamte inzage geeft in wat ze nou eigenlijk precies uitspookten met de gevangenen in Guantánamo Bay. Dat gaan ze natuurlijk nog lang niet doen, want ze hebben iets te verbergen.

De farmaceutische industrie is ook berucht om hun geheimzinnigheid. Ze houden vaak onderzoeksgegevens achter. Medicijnen die eigenlijk niet werken, krijgen ze alsnog verkocht door onderzoeksresultaten in een bureaula te laten verdwijnen. Kort geleden schreef arts-schrijver Ben Goldacre daar een mooi boek over: Bad Pharma. Daarin laat hij zien hoe talloze geneesmiddelenfabrikanten bijdragen aan onnodige doden door bijwerkingen omdat ze bewust informatie over hun medicijnen verbergen.

De belangrijkste manier waarop de fabrikanten met gemak kunnen liegen gaat ongeveer zo. Ze onderzoeken middeltje A. Wat blijkt: het spul werkt niet en geeft vervelende bijwerkingen. Dat onderzoek verdwijnt in de la. Ze zetten een tweede proef op, maar zorgen er nu voor dat de bijwerkingen van middeltje A in de statistiek verdwijnen. Dat lukt makkelijk door bepaalde proefpersonen van de resultaten uit te sluiten, bijvoorbeeld. Dan lijkt het middel op papier toch wel oké. De boeven.

Goldacre stelt dat fabrikanten zulke leugens niet zouden kunnen verkopen als ze vooraf de hele onderzoeksopzet en patiëntengegevens (anoniem natuurlijk) ergens in het openbaar opgeven. Dan kunnen er geen onderzoeken in de la verdwijnen (althans, we zouden het weten wanneer dat gebeurt) en kunnen achteraf geen gegevens van patiënten met bijwerkingen in rook opgaan. Bedrijven worden al jaren uitgenodigd om dat te doen via alltrials.net. Maar tot dusver was het animo nogal laag.

Tot ineens nu: GlaxoSmithKline, een Britse gigant, gaat zijn onderzoeksgegevens er voortaan vooraf melden. Ben Goldacre is daar flink blij mee, zo te zien:

Maar hij stelt wel een terechte vraag: waar blijft de rest van de farmaceutische industrie? Misschien hebben die wel ergere geheimen dan GSK te verbergen, vermoed ik.