Een team van RUG-astronomen heeft de Academische Jaarprijs gewonnen. Met de 100.000 euro aan prijzengeld lanceren ze een landelijke communicatiecampagne over sterrenkunde en infrarood licht.

Door RONALD VELDHUIZEN

Hoe kon een ster, sterrenstelsel of planeet ontstaan? Een bijzonder lastige vraag waar sterrenkundigen zich dagelijks mee bezig houden. Maar RUG-astronomen Peter Barthel en Gijs Verdoes Klein vonden hem belangrijk genoeg als onderwerp voor de Groningse inzending voor de Academische Jaarpijs 2008, de prijs voor de beste vertaling van wetenschappelijk onderzoek naar een breed publiek.

Het Onzichtbare Heelal van het achttienkoppige team van Barthel en Kleijn is een communicatieplan. De bedoeling is het belang van het overal aanwezige infrarood licht en sterrenkunde te demonstreren. De prijs is aanzienlijk: met het geldbedrag van 100.000 euro kan het RUG-team het plan daadwerkelijk uitvoeren. En daarmee liet de RUG tien andere teams van evenzoveel universiteiten achter zich.

Het plan van het RUG-team mikt op scholieren, kunstenaars en stadsbezoekers. De jury was in het bijzonder onder de indruk van de brug die de astronomen willen slaan naar kunst. Een samenwerking tussen alfa en bèta. Gijs Verdoes Kleijn: “We gaan een infrarood fotowedstrijd organiseren, samen met de grafische hogeschool AKV St. Joost. De winnaar is de scholier die het beste ontwerp voor een infrarood-foto bedenkt. Die foto wordt daarna ook echt tentoongesteld.”

Het hart van het plan bestaat uit het rondreizen met de Discovery Truck om op scholen en provinciepleinen proefjes te doen over de betekenis van infrarood licht voor de sterrenkunde. Voorbeeldje van zo’n proef: scholieren bekijken een gevulde colafles met een webcam. Achter de fles gebruikt iemand een afstandsbediening: die zendt infrarood licht uit. “Met het blote oog zien de scholieren niets door de pikzwarte cola, maar via de webcam, die infrarood oppikt, zien ze ineens het afstandsbedieningslicht door de cola schijnen.”

Kleijn vervolgt: “We trekken dan een parallel met het kijken door gitzwarte stofwolken in de ruimte. Daaronder zijn vaak planeten en sterren aan het ontstaan. Alleen met infrarood licht kom je erachter hoe dat gaat.” De astronomen gaan natuurlijk ook door met hun onderzoek naar de oorsprong van sterren.

Ook daar was de jury naar eigen zeggen van gecharmeerd. Waarom? Volgend jaar lanceert de European Space Agency een infrarood ruimtetelescoop met flink wat meetapparatuur aan boord die is ontwikkeld door de Groningse afdeling van de Stichting Ruimteonderzoek Nederland (SRON). RUG-astronomen werken nauw samen met SRON Groningen.Ze adviseerden ESA bovendien bij de bouw van de ruimtetelescoop, die is vernoemd naar de ontdekker van infrarood, William Herschel.

Donderdag, bij de uitreiking van de Academische Jaarprijs herrees Herschel even uit de dood om tijdens de presentatie van het RUG-plan de geschiedenis van het infraroodlicht in te leiden. Hij reist ook mee met de Discovery Truck. Het RUG-team presenteerde zich als de laatste van elf universiteiten. “We zagen de jury de andere tien universiteiten vragen stellen”, zegt Kleijn. “We pasten onze presentatie daar een beetje op aan. Ik had niet verwacht dat we zouden winnen. De competitie was sterk. Maar het was zeker geen hopeloze zaak.”

Dit artikel verscheen eerder in de Universiteitskrant Groningen, nr. 37, 19 juni 2008.