Door RONALD VELDHUIZEN

Denken over onthoofd worden is nogal luguber. Het is ook maar de vraag of je vlak na dat ingrijpende moment wel gedachten hebt. Helaas kun je het de pechvogels niet meer vragen. Nou ja, helaas: kletsen met een los hoofd klinkt ook weer luguber.

Toch zijn er verhalen over, vooral uit Frankrijk. Da’s niet verwonderlijk, want de bekendste onthoofdingsmachine is de Franse guillotine die in 1791 de standaard voor executies werd. Historica Ludmilla Jordanava bestudeerde de verhalen in de herfsteditie van History Workshop uit 1989. Toen de guillotine werd ingevoerd, was de Franse Revolutie volop in gang. Dus er stonden aardig wat onthoofdingen op het programma, waaronder die van Charlotte Corday d’Armont. Die ceremonie verliep volgens plan tot het moment waarop de beul ging improviseren. Hij raapte haar zojuist geguillotineerde hoofd op, toonde het aan de menigte en sloeg het op de wang. Charlotte was niet gecharmeerd en keek nog één keer verontwaardigd. Maar was ze dan bij bewustzijn?

Daarvoor moet er enige zenuwactiviteit zijn geweest. Volgens Paul Luiten, hoogleraar moleculaire neurologie aan de RUG, kan dat wel. Maar pruttelt het brein dan nog wel door?

Jazeker, nog ruim tien seconden. Althans in proefdierhersenen, volgens onderzoek van biologen Mikeska en Klemm uit 1975. Maar of die hersenactiviteit – met elektroden te meten als hersengolven – gelijk staat aan bewustzijn, wordt door dezelfde auteurs betwijfeld. Ze stellen dat de hersengolven van onthoofde labratten erg lijken op die van dieren in slaap of coma. En daarom niets merken. Toch zijn er onderzoekers die dat bestrijden. Zij vinden het onthoofden van labdieren inhumaan, omdat hersengolfmetingen niet alles zeggen. Misschien leven de rattenkopjes nog even door.

Wat overblijft is een vergelijking met the next best thing. Volgens Paul Luiten is dat een stop van de bloedtoevoer naar het brein, zoals een hartstilstand. Niko Leenders, hoogleraar neurologie aan de RUG, heeft daar ervaring mee. De meeste mensen vallen niet direct flauw als de bloedtoevoer naar het hart stopt, zegt Leenders. Meestal duurt het een paar seconden voordat het zuurstoftekort daar groot genoeg voor is. Bij een onthoofding zal het niet anders zijn. Maar zeker weten doen we het nooit.

Deze column verscheen eerder in de Universiteitskrant Groningen nr. 35, 5 juni 2008